Tìm hiểu về căn bệnh ung thư và những điều cần biết

Ung thư là gì?

Ung thư (UT) là bệnh lý ác tính của tế bào trong cơ thể. Để hiểu về bệnh UT, chúng ta cần biết điều gì sẽ xảy ra khi các tế bào bình thường trở thành ác tính. Cơ thể con người có hàng tỉ tế bào tạo 70.000 người chết vì ung thư nên. Mỗi tế bào được ví như những viên gạch để xây dựng nên “tòa lâu đài” cơ thể người. Bình thường tế bào sinh trưởng và phân chia để tạo ra tế bào mới chỉ khi cơ thể cần chúng. Quá trình này diễn ra một cách tuần tự theo quy tự nhiên được xác định giúp cơ thể.

Nếu trong quá trình phát sinh và phát triển, tế bào bị tác động bởi các tác nhân gây tổn thương làm rối loạn các thành, phần mang tính di truyền trong nhân tế bào thì chúng có thể sẽ trở nên ác tính, phân chia không tuân theo quy luật tự nhiên của cơ thể, phát triển không kiểm soát thành bệnh UT. Những tế bào này có thể xâm lấn, gây tổn thương mô và cơ quan lân cận hoặc tách khỏi khối ban đầu đi vào mạch máu hoặc bạch huyết. Sự lan rộng của bệnh được gọi là di căn.

Chẩn đoán ung thư

Ung thư có thể phát triển ở bất kỳ bộ phận hoặc cơ quan nào của cơ thể. Có hơn 200 loại UT khác nhau trên cơ thể người. UT được gọi tên theo cơ quan, loại tế bào mà chúng được hình thành. Ví dụ: ung thư hình thành ở phổi gọi là UT phổi, ung thư hình thành ở gan gọi là UT gan... Đa số bệnh UT biểu hiện dưới dạng các khối u ác tính. Khác với các khối u lành tính (chỉ phát triển tại chỗ, thường rất chậm, có vỏ bọc), các khối u ác tính xâm lấn vào các tổ chức xung quanh hoặc đi tới hạch bạch huyết, các cơ quan ở xa hình thành các khối u mới, tiếp tục xâm lấn, phá hủy các bộ phận của cơ thể. Quá trình này được gọi là di căn. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh nhân sẽ tử vong.

Bệnh UT thường là bệnh mạn tính, có quá trình phát triển lâu dài qua nhiều giai đoạn mà không có dấu hiệu gì trước khi chúng được phát hiện. Triệu chứng đau chỉ là dấu hiệu ở giai đoạn muộn của bệnh.

Tác nhân gây ung thư

Bệnh UT có thể phát sinh từ các rối loạn bên trong cơ thể, gồm rối loạn nội tiết và yếu tố di truyền (dưới 10%). Còn lại phần lớn UT phát sinh do các thói quen không có lợi cho sức khỏe như: hút thuốc, lạm dụng rượu, bia, chế độ dinh dưỡng không an toàn, không hợp lý, ít vận động thể chất, quan hệ tình dục không an toàn, ô nhiễm môi trường... Thật may mắn là các yếu tố này có thể thay đổi và phòng tránh được.

Thuốc lá

Hút thuốc là nguyên nhân của 30% trong tổng số các loại UT ở người, bao gồm: UT phổi, UT thanh quản, UT thực quản, UT khoang miệng, UT bàng quang, UT tụy và UT dạ dày. Riêng với UT phổi, hút thuốc lá là nguyên nhân của trên 90% trường hợp mắc bệnh. Trong khói thuốc không chỉ có chất nicotin ảnh hưởng đến hệ tim mạch mà còn có trên 70 loại hóa chất độc hại khác nhau có thể gây UT. Đặc biệt, trong số này có tới 43 chất đã được chứng minh là gây bệnh UT như: benzopyren, nitrosamin, cadmium, niken, urethan, toluidin.

Những người không hút thuốc nhưng sống cùng với người hút thuốc và hít phải khói thuốc lá thì cũng có nguy cơ mắc các loại bệnh liên quan đến hút thuốc lá như chính người hút, nhất là đối với phụ nữ và trẻ em. Đây được gọi là hút thuốc thụ động. Vì vậy, bỏ thuốc lá không những tốt cho sức khỏe của chính người hút mà còn là biện pháp hữu hiệu bảo vệ người thân, gia đình và cộng đồng.

Lạm dụng bia rượu

Đa số mọi người đều biết uống nhiều rượu, bia khôn có lợi cho sức khỏe, nhưng ít người biết rằng uống rượu, bi có thể làm tăng nguy cơ gây ung thư. Lạm dụng rượu, bia là nguyên nhân gây ra nhiều loại ung thư như: UT miệng. UT họng, UT thanh quản, UT thực quản, UT gan, UT đại - trị to tràng và UT vú. Tỉ lệ mắc UT gan ở nam giới cao thứ ba sau UT phổi và UT dạ dày mà nguyên nhân chính là do xơ gan. vì sử dụng rượu, bia quá mức.

Dinh dưỡng độc hại

Chế độ ăn nhiều mỡ động vật, ít chất xơ làm tăng nguy cơ mắc UT đại trực tràng và UT vú. Các chất bảo quản, chất nhuộm màu thực phẩm có nguồn gốc hóa học, các chất trung gian chuyển hóa và sinh ra từ thực phẩm bị nấm mốc lên men là nguyên nhân gây ra nhiều loại UT đường tiêu hóa như: UT dạ dày, UT gan, UT đại tràng...

Thịt hun khói, cá muối, các loại mắm và dưa muối, cà muối, nhất là dưa khó có nhiều muối nitrat, nitrit là các chất gây UT thực quản và dạ dày. Gạo và lạc là hai loại thực phẩm dễ bị nấm mốc Aspergillus flavus xâm nhiễm và tiết ra một loại chất độc là aflatoxin gây UT gan nguyên phát

Ô nhiễm môi trường

• Ở nước ta, hóa chất bảo vệ thực vật (thuốc trừ sâu, Q7 có) dùng phổ biến trong nông nghiệp là yếu tố nguy cơ go UT vú và một số loại UT khác.
• Chất độc màu da cam (dioxin) đã để lại hậu quả nặng  nề không những gây nên các dị tật bẩm sinh mà còn là yếu tố nguy cơ tiềm ẩn gây nhiều bệnh UT.
• Hóa chất sử dụng trong công nghiệp gây ra khoảng 2 - 8% trong tổng số các loại UT.

Các tác nhân vật lý

Bức xạ ion hóa như: tia rơn ghen (tia X), các chất phóng xạ dùng trong y học và một số ngành khoa học có khả năng gây tổn thương gian và sự phát triển tế bào. Tác động của tia phóng xạ gây UT phụ thuộc vào tuổi, liều lượng tiếp xúc và cơ quan bị tiếp xúc. Tuổi càng nhỏ (nhất là khi còn là bào thai) thì mối nguy hiểm càng tăng cao. Liều lượng tiếp xúc càng nhiều thì nguy cơ mắc UT càng cao. Cơ quan nhạy cảm với tia phóng xạ là tuyến giáp, tủy xương.

Tia cực tím có trong ánh sáng mặt trời là tác nhân gây UT da. Những người thường xuyên phải làm việc ngoài trời thiếu phương tiện che nắng có nguy cơ mắc UT hơn người bình thường. Vì vậy, khi làm việc ngoài trời áo bảo hộ, không nên tăm năng dưới nắng hè gay nhiều tia cực tím.

Tác nhân vi-rút, vi khuẩn

Một số vi-rút, vi khuẩn có thể gây ung thư như:

• Vi-rút Epstein - Barr (EBV): có liên quan đến UT Vòm mũi họng, UT hạch lympho. Các trường hợp UT này còn nhiều ở các nước châu Á và châu Phi.
• Vi-rút viêm gan B là nguyên nhân gây UT gan nguyên phát. Việc phát hiện ra vi-rút viêm gan B là nguyên nhân quan trọng gây UT gan đã mở ra hướng phòng bệnh hữu hiệu bằng cách tiêm chủng phòng bệnh viêm gan B.
• Vi-rút gây u nhú ở người (Papiloma Human Virus - HPV): là nguyên nhân gây đến 70% UT cổ tử cung ở phụ nữ. Vi-rút này lây truyền qua đường tình dục. Bệnh có tỉ lệ mắc cao ở những phụ nữ có quan hệ tình dục sớm, đẻ nhiều hoặc có nhiều bạn tình.
• Vi khuẩn Helicobacter pylori (HP): là loại vi khuẩn có vai trò quan trọng gây viêm loét dạ dày - tá tràng và UT dạ dày. Đây cũng là một loại UT khá phổ biến ở Việt Nam và một số nước châu Á khác.

Lối sống lười vận động

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ít vận động thể nguyên nhân gây ra khoảng 21 - 25% trường hợp UT vú và UT ruột. Vận động thể lực tạo cho con người một sức khoẻ tốt, hạn chế được bệnh tật, kéo dài được tuổi thọ. Đối với bệnh UT, nhiều nghiên cứu dịch tễ học đã khẳng định vận động thể lực là yếu tố quan trọng góp phần phòng chống các bệnh UT.

Như vậy, UT không phải do một nguyên nhân gây ra mà có rất nhiều nguyên nhân tùy theo mỗi loại UT. Hút thuốc và chế độ dinh dưỡng không hợp lý là hai nhóm nguyên nhân quan trọng nhất, gây ra nhiều loại UT nhất. Hạn chế tiếp xúc với các tác nhân gây UT là biện pháp phòng bệnh UT hiệu quả, đơn giản và kinh tế nhất trong chiến lược phòng chống UT ở mọi quốc gia.